چند ماهی است که دانشمندان در سراسر جهان مشغول مطالعه و رصد دنبالهدار مرموز ۳I/ATLAS هستند؛ جرمی آسمانی که از اعماق فضا وارد منظومه شمسی ما شده و سومین شیء بینستارهای است که تاکنون ثبت شده است. این جرم هیچ تهدیدی برای زمین ندارد، اما باعث سؤالات مختلفی شده است: آیا فضاپیمای بیگانه است؟ و چرا اینقدر گاز دیاکسیدکربن دارد؟ در این مطلب بیشتر با این دنبالهدار آشنا خواهید شد.
دنبالهدار ۳I/ATLAS اولینبار در ژوئیه ۲۰۲۵ توسط تلسکوپ ATLAS در شیلی کشف شد. حرف «I» در نام آن مخفف Interstellar (بینستارهای) است و تایید میکند که منشأ آن خارج از منظومه شمسی ما و از یک منظومه ستارهای دیگر است.
این جرم سومین بازدیدکننده منظومه ما پس از موارد زیر است:
- ۱I/Oumuamua: در سال ۲۰۱۷ که جسمی سنگی و سیگاریشکل بود.
- ۲I/Borisov: در سال ۲۰۱۹ که دنبالهدار عجیبوغریبی بود.
۳I/ATLAS در ماه اکتبر با شتاب عجیب ۳۱۰ هزار کیلومتربرساعت از کنار مریخ گذشت. مشاهدات اولیه توسط تلسکوپ فضایی هابل نشان میدهد که این دنبالهدار دارای یک هسته یخی جامد است که ابعاد آن بین ۴۴۰ متر تا ۵.۶ کیلومتر تخمین زده میشود.
این جرم در نهایت اکتبر به نزدیکترین فاصله خود از خورشید رسید و انتظار میرود در ۱۹ دسامبر (۲۸ آذر) به نزدیکترین فاصله خود از زمین (حدود ۲۷۰ میلیون کیلومتری ما یعنی دورتر از فاصله زمین تا خورشید) برسد.
دنبالهدار مرموز ۳I/ATLAS
کشف ۳I/ATLAS به شتاب باعث ایجاد موجی از گمانهزنیها شد؛ برخی کارشناسان حتی آن را یک کاوشگر یا فضاپیمای بیگانه دانستند. در پاسخ به این شایعات، پروفسور «برایان کاکس» (Brian Cox)، فیزیکد برنامهان و دانشمند سرشناس بریتانیایی، میگوید: «فقط برای شفافسازی… دنبالهدار ۳I/ATLAS یک دنبالهدار است، ساختهشده از یخهای دیاکسیدکربن و آب و تکههایی از چیزهای دیگر. منشأ آن کاملاً طبیعی است.»
کاکس در مصاحبهای با بیبیسی، تفسیری شاعرانهتر اما علمی ارائه داد. او با اشاره به تخمینهایی که سن این دنبالهدار را ۷.۵ میلیارد سال (قدیمیتر از زمین و خورشید) میدانند، گفت که ۳I/ATLAS «نوتیفیکیشنی از یک دنیای مرده» است؛ یک یادگار بکر از بقایای یک منظومه سیارهای که مدتها پیش نابود شده است.
او نیز به پیشرفت بشر اشاره کرد:
«فقط ۴۰۰ سال پیش، ما بر سر اینکه آیا زمین به دور خورشید میچرخد یا نه، بحث میکردیم… اکنون ما به سیاراتی که کپلر حرکت آنها را میدید، فضاپیما فرستادهایم و درحال گرفتن عکس از دنبالهدارهای بینستارهای هستیم. این به نظرم داستان شگفتانگیزی است.»
درحالیکه شایعات بیگانهبودن این دنبالهدار رد شدهاند، یک معمای علمی واقعی همچنان هست. مشاهدات اولیه نشان میدهد که هاله گازی اطراف این دنبالهدار حاوی سطوح بسیار بالایی از دیاکسیدکربن است؛ حداقل ۱۶ برابر بیشتر از دنبالهدارهای معمولی منظومه شمسی ما.
برخی اخترشناسان امیدوار بودند که این نشانه مربوط به یک منظومه ستارهای عجیب باشد که ۳I/ATLAS در آن شکل گرفته است. اما یک مطالعه جدید توضیح محتملتری ارائه میدهد که امیدها برای درک منشأ آن را کمرنگبندی میکند. براساس تحقیق مؤسسه هواشناسی فضایی بلژیک، این سطح بالای CO2 احتمالاً نشاندهنده منشأ آن نیست، بلکه نتیجه فرسایش سطح آن در طول میلیاردها سال سفر در اعماق فضا است.
این نظریه میگوید پرتوهای کیهانی (ذرات پرانرژی) در طول میلیاردها سال به سطح یخی این دنبالهدار (متشکل از آب و مونوکسید کربن) برخورد کردهاند. این برخوردها مولکولها را شکسته و باعث ترکیب مجدد آنها و ایجاد CO2 فراوان شده است. این فرایند نیز یک پسماند قرمزرنگبندی و غنی از کربن بر جای میگذارد که دقیقاً همان چیزی است که اخترشناسان روی سطح ۳I/ATLAS دیدن کردهاند.
این دنبالهدار درحالحاضر درحال عبور از پشت خورشید است و از دید تلسکوپهای زمینی پنهان شده است، اما از نوامبر تا اواسط دسامبر ۲۰۲۵ دوباره ظاهر خواهد شد و برای رصدگران آماتور با تلسکوپهای ۸ تا ۱۰ اینچی در آسمان تاریک قابل دیدن است. در این بین، ناسا، ESA و سایر آژانسهای فضایی مجموعهای از باارزشترین تلسکوپها و فضاپیماهای خود را برای رصد این دنبالهدار به کار گرفتهاند.
دانشمندان امیدوارند که عبور نزدیک ۳I/ATLAS از کنار خورشید، لایههای یخی بیرونی و فرسوده آن را ذوب کند و مواد دستنخورده زیر سطح آن را آشکار سازد.
