امروزه همه میدانیم سیگار کشیدن برای سلامتی مضر است و میتواند باعث بیماریهای جدی مانند سرطان ریه شود. اما در دهههای ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰ در آمریکا، بسیاری از مردم و حتی پزشکان تصور میکردند سیگار میتواند برخی مشکلات مثل گلودرد را تسکین دهد!
در آن زمان حدود ۶۰ درصد پزشکان خودشان سیگار میکشیدند. برخی تصور میکردند سیگار ضرری ندارد یا حتی میتواند مفید باشد. شرکتهای تولید تنباکو هم از این فرصت استفاده کردند و نمونههای رایگان سیگار به پزشکان دادند و آنها را به همایشها دعوت کردند. نتیجه این بود که بسیاری از پزشکان سیگار را تبلیغ میکردند و حتی به بیماران میگفتند سیگار برای گلودرد مفید است!
این باور اشتباه تا دهه ۱۹۸۰ ادامه دادن داشت، تا جایی که دفتر مرکزی انجمن پزشکی آمریکا (AMA) در شیکاگو هنوز دستگاههای فروش سیگار داشت. امروزه AMA ترجیح میدهد این بخش از تاریخ خود را به یاد نیاورد، چرا که بسیار شرمآور است.
امروزه میدانیم سرخرگها خون را از قلب به سراسر بدن منتقل میکنند، اما در گذشته پزشکان فکر میکردند این رگها پر از هوا هستند!
در فرهنگ لغت پزشکی که سال ۱۸۲۸ منتشر شد، اصطلاح «artery» به معنای «حاوی هوا» آمده است، چون پزشکان آن زمان برای یادگیری آناتومی از جسد استفاده میکردند. در بدن مرده، خون دیگر جریان ندارد و رگها خالی به نظر میرسند، بنابراین پزشکان تصور کردند سرخرگها پر از هوا هستند. این برداشت اشتباه با دیدگاه جالینوس هم همسو بود. او معتقد بود قلب اندامی تنفسی است که «قدرت حیاتی یا گرمای ذاتی» تولید میکند.
امروزه همه از خطرات تشعشع و مواد رادیواکتیو آگاهیم و حتی فکرش هم ترسناک است. اما در اوایل قرن بیستم، برخی مردم تصور میکردند نوشیدن نوشیدنیهای رادیواکتیو برای سلامتی مفید است و انرژی بدن را افزایش میدهد!
در آن زمان برق و کشفهای علمی جدید هنوز برای مردم شگفتانگیز و هیجانانگیز بودند و تهدید واقعی برای بدن انسان شناخته نمیشد. نیز چشمههای آب گرم، که بعضی از آنها رادیواکتیو بودند، محبوبیت زیادی داشتند. تصور میشد که اگر چشمههای رادیواکتیو مفید هستند، پس نوشیدن آنها هم باید سالم باشد!
کارآفرینان اولیه هم از این باور سوءاستفاده کردند و کالاهای مثل گردنبندهای رادون برای درمان روماتیسم، شیافهای رادیواکتیو و حتی آب رادیواکتیو طبیعی مانند «RadiThor» به فروش رساندند. تبلیغات ادعا میکردند این نوشیدنیها انرژی، نشاط و حتی تقویت قوای جنسی میآورند. واقعیت اما تلخ بود: RadiThor نه تنها انرژی را بیشتر نکرد، بلکه به سلامت استخوانها آسیب میرساند.
تا دهه ۱۹۵۰، هروئین یعنی همان مادهی بسیار اعتیادآور که امروزه زندگی میلیونها نفر را تحت تأثیر قرار میدهد، به عنوان دارویی رایج برای درمان سرماخوردگی، سرفه یا اسهال تجویز میشد.
هروئین نخستین بار در سال ۱۸۷۴ توسط یک شیمیدان انگلیسی ساخته شد، اما شهرت پزشکی آن از زمانی آغاز شد که بایر، شرکت داروسازی بزرگ آلمانی در سال ۱۸۹۸ آن را وارد بازار کرد و احتمالاً نام آن را از کلمه آلمانی «heroisch» به معنای قهرمانانه گرفت. آزمایشهای بالینی نشان دادند هروئین تا هشت برابر قویتر از مورفین است، بنابراین پزشکان آن را برای درمان انواع بیماریهای معمول تجویز میکردند.
مشکل اصلی این بود که وقتی بیماران طعم اثرات هروئین را میچشیدند، به آن عادت میکردند و برای کوچکترین دردها هم به دنبال آن میرفتند. پزشکان، به شرط آنکه بیمار توان مالی داشته باشد، حاضر به تجویز آن بودند. اعتیاد در آن زمان دغدغه اصلی نبود، اما محبوبیت هروئین باعث شد مصرف آن به شتاب افزایش یابد و پایهگذار بحرانهای اعتیاد به هروئین در دهههای بعد شود.
در گذشته، اگر کسی سرماخورده بود، وبا داشت یا حتی غرق شده بود، پزشکان گاهی از تنقیه دود توتون استفاده میکردند. در این روش، پزشک دود توتون را با لوله وارد مقعد فرد میکرد تا بدنش گرم شود و تنفسش تحریک شود.
این روش بعداً در اروپا هم رایج شد و برای درمان سردرد، مشکلات تنفسی، سرماخوردگی و گرفتگی شکم هم استفاده میشد. البته این کار برای پزشک خطرناک بود، چون ممکن بود دود را استنشاق کند. بعداً ابزارهای ویژهای ساخته شد تا این روش برای پزشک ایمنتر شود، اما تجربه بیمار همچنان عجیب و ناخوشایند بود.
امروزه میدانیم جیوه بسیار سمی است و استفاده از آن خطرناک است، اما در گذشته اینطور نبود. جیوه که زمانی حتی در اسباببازیها و کیتهای شیمی کودکان پیدا میشد، در پزشکی بهطور گسترده استفاده میشد. پزشکان آن را برای درمان بیماریهایی مثل سیفلیس، حصبه و انگلها تجویز میکردند. مشکل این بود که خود جیوه میتوانست بیمار را مسموم کند، اما علائم مسمومیت اغلب به بیماری اصلی نسبت داده میشد.
با گذشت زمان، مردم و پزشکان کمکم به خطرات جیوه پی بردند. بااینحال، دندانپزشکان مدتها از جیوه دفاع میکردند و آن را در مواد ترمیمکننده دندان به کار میبردند. خوشبختانه امروزه دیگر جیوه در پزشکی و دندانپزشکی استفاده نمیشود و داروهایی مثل پنیسیلین جای آن را گرفتهاند.