«ضوابط اجرایی ناظر بر الزامات افتتاح و نگهداری حساب‌های سپرده ریالی اشخاص حقیقی در موسسات اعتباری» با هدف اصلاح فرآیندهای افتتاح حساب و ساماندهی حساب‌های مازاد، پس از طرح و بررسی کردن در هیأت عامل بانک مرکزی به تصویب رسید.
به ریپورت روابط عمومی بانک مرکزی، اگرچه اصل فراگیری مالی همواره بر گسترش اجازه دسترسی عادلانه خانوارها و واحدهای اقتصادی به انواع خدمات بانکی مانند سپرده‌گذاری و دریافت تسهیلات تأکید دارد، اما بررسی کردن‌ها نشان می‌دهد که هر فرد ایرانی بالای ۱۸ سال به طور میانگین دارای حدود ۱۰ حساب بانکی است؛ در حالی‌که بیشتر این حساب‌ها غیرفعال هستند.
طبق بررسی کردن‌های انجام‌شده، بخش قابل توجهی از این حساب‌ها نه به خواست قطعی مشتری، بلکه به دلایلی همچون اجرای طرح‌های موقت حاکمیتی و رفاهی (مانند نهضت ملی مسکن)، الزام به افتتاح حساب برای فروش خودرو، یا شرط برخی دستگاه‌ها برای ارائه خدمات ایجاد شده است. نیز فرآیندهای بانکی مثل افتتاح حساب برای ضمانت، شناسایی مشتری یا کارسازی چک نیز نقش پررنگ‌بندیی در افزایش حساب‌های مازاد داشته‌اند.
این شرایط موجب شده که تعداد حساب‌های سپرده بانکی اشخاص حقیقی در کشور به بیش از ۶۵۰ میلیون حساب برسد؛ موضوعی که هزینه‌های سنگینی برای کنترل آن‌ها با داشته و حتی بستر سوءاستفاده‌ها، معاملات غیرمجاز و تهدیدات نوظهور در نظام بانکی را فراهم کرده است. در حالی که مطالعات نشان می‌دهد اغلب افراد از تعداد بسیار کمتری حساب برای امور روزمره خود استفاده می‌کنند.
به همین منظور، بانک مرکزی مقررات تازه‌ای را تحت عنوان «ضوابط اجرایی ناظر بر الزامات افتتاح و نگهداری حساب‌های سپرده ریالی اشخاص حقیقی» تدوین و در جلسات متعدد هیأت عامل به تصویب رسانده است. این ضوابط شامل موارد مهم زیر است:
- موسسات اعتباری باید ظرف شش ماه، واحد دائمی شناسایی مشتری (CDD) را در چارچوب واحد مبارزه با پولشویی ایجاد کنند.
- بانک مرکزی با ایجاد یک سامانه آنلاین، امکان دیدن حساب‌های بانکی و ثبت درخواست بستن حساب‌های مازاد و تعیین حساب پایه را برای مشتریان فراهم می‌کند. مؤسسات اعتباری موظفند ظرف ۱۰ روز نسبت به این درخواست‌ها اقدام کنند.
- ظرف یک ماه، همه حساب‌های مشتریان باید در سامانه سیاح در وضعیت‌های «فعال»، «فعال-مسدود»، «راکد برنامه» یا «راکد برنامه-مسدود» قرار گیرد.
- افتتاح حساب جدید برای اشخاص دارای حساب‌های «راکد برنامه» یا بیش از ۱۰ حساب فعال، ممنوع بوده و تنها پس از تایید واحد شناسایی مشتری امکان‌پذیر است.
- افتتاح حساب مشترک صرفاً در صورتی می‌تواند که بین صاحبان حساب، رابطه نسبی نزدیک (تا درجه اول از طبقه دوم) یا همسری برقرار باشد و این حساب به عنوان حساب تجاری تعریف شود.
- موسسات اعتباری موظفند قراردادهای فیزیکی و الکترونیکی افتتاح حساب را مطابق ضوابط جدید اصلاح کنند.
- اعطای امتیاز به شعب طبق تعداد حساب‌های افتتاح‌شده نباید و در مقابل، واحدهایی که بیشترین ساماندهی حساب‌ها را انجام دهند، مشوق دریافت خواهند کرد.
با ابلاغ این ضوابط، دستورالعمل‌های قبلی در حوزه افتتاح حساب و کنترل حساب‌های مازاد نسخ می‌شود و بانک‌ها موظف هستند آن را به تمامی واحدهای خود ابلاغ و بر حسن اجرای آن نظارت دقیق داشته باشند.
