در لحظاتی که یک گیمر مشغول تجربه بازی‌های ویدیویی است، مغزش مجموعه‌ای از فعالیت‌های پیچیده و هماهنگ را به نشان دادن می‌گذارد که فراتر از یک سرگرمی ساده است. این فعالیت‌ها به‌صورت مستقیم ساختار و عملکرد مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این فرآیند، نواحی مختلفی از مغز فعال می‌شوند؛ از مراکز تصمیم‌گیری و حافظه گرفته تا سیستم پاداش و هماهنگی حرکتی.
- فعال‌شدن مدارهای پاداش و موج دوپامین
یکی از اصلی‌ترین دلایل جذابیت بازی‌های ویدیویی، سیستم پاداش‌دهی مؤثر آن‌ها است. این بازی‌ها با ارائه پاداش‌های آنی مانند امتیازات بالا، ارتقاء شخصیت‌ها یا آیتم‌ها و رسیدن به پایان‌های عملیات موفق‌آمیز، مدارهای پاداش در مغز را به‌شدت فعال می‌کنند. این مدار که با ترشح انتقال‌دهنده عصبی دوپامین شناخته می‌شود، مسئول ایجاد احساس لذت، انگیزه و تقویت رفتار است. هنگامی که به یک هدف در بازی می‌رسید، دوپامین در مغزتان آزاد می‌شود و احساس خوبی به شما دست می‌دهد که این امر تمایل به تکرار رفتار را افزایش می‌دهد. این مکانیسم نه‌تنها به یادگیری و پیشرفت در بازی کمک می‌کند، بلکه همان فرآیندی است که در صورت عدم کنترل و افراط می‌تواند به رفتارهای اعتیادآور منجر شود. چرخه پاداش‌دهی دوپامین، مسیرهای عصبی لذت‌بخش را تقویت می‌کند و مغز را به تکرار رفتار برای کسب لذت بیشتر ترغیب می‌کند.
این ارتباط دوگانه نشان می‌دهد که دوپامین هم موتور محرک پیشرفت است و هم ریشه بیولوژیکی وابستگی. نتایج یک پژوهش علمی گسترده قابل مطالعه در انتشارات Frontiersin نشان می‌دهد که نواحی مغزی مرتبط با پردازش پاداش مانند استریاتوم، قشر اوربیتوفرونتال و آمیگدال در گیمرها فعالیت بیشتری نشان می‌دهند. این نواحی هنگام دریافت پاداش‌های درون بازی فعال می‌شوند و با ترشح دوپامین، چرخه انگیزشی را تقویت می‌کنند. مطالعات تصویربرداری مغزی نیز نشان داد که شدت پاسخ این نواحی با میزان درگیری بازیکن در بازی رابطه مستقیم دارد.
- نوروپلاستی و تقویت ارتباطات عصبی
بازی‌های ویدیویی به‌طور چشم‌گیری توانایی مغز برای بازآرایی و ایجاد ارتباطات عصبی تازه را تقویت می‌کنند؛ فرآیندی که به آن «نوروپلاستی» می‌گویند. این انعطاف‌پذیری مغز در پاسخ به محرک‌های محیطی به بهبود یادگیری، حافظه و توانایی حل مسئله کمک می‌کند. چالش‌های مداوم و پویای بازی‌ها مغز را وادار به ایجاد مسیرهای عصبی جدیدی برای پردازش سریع اطلاعات می‌کند. این «سیم‌کشی مجدد» به معنای واقعی کلمه، ظرفیت شناختی مغز را افزایش می‌دهد. نتایج یک پژوهش انتشاریافته در نشریه فرانتیر نشان می‌دهد که بازی‌های ویدیویی باعث افزایش فعالیت در نواحی پیش‌پیشانی مغز، قشر کمربندی و لوب‌های جداری می‌شوند. این نواحی در عملکردهای اجرایی مانند کنترل توجه، تصمیم‌گیری و تنظیم هیجانات نقش دارند. مطالعات نشان می‌دهند که گیمرها در مقایسه با افراد غیرگیمر، عملکرد بهتری در آزمون‌های شناختی دارند که نیازمند انعطاف‌پذیری ذهنی و حافظه کاری است.
- افزایش جریان خون و نورون‌زایی
بازی‌ها درکنار تغییرات ساختاری، تأثیرات فیزیولوژیکی نیز بر مغز دارند. تحقیقات انتشاریافته در نشریه نیچر نشان می‌دهد که بازی‌ها می‌توانند باعث افزایش جریان خون به مغز شوند که به بهبود عملکرد کلی آن کمک می‌کند. این افزایش جریان خون، اکسیژن و مواد مغذی بیشتری را به سلول‌های مغزی می‌رساند. مطالعه انتشاریافته در نشریه Cell نشان می‌دهد که بازی‌ها می‌توانند باعث افزایش تولید نورون‌های تازه در مغز (نورون‌زایی) شوند. این یافته‌ها شواهد مستقیمی از تأثیرات بیولوژیکی و ساختاری بازی‌ها بر مغز ارائه می‌دهند.
بازی‌ها با ایجاد تحریک‌های شناختی و حسی مداوم، فرآیندهای نورون‌زایی و تقویت وصل شدنات سیناپسی را فعال می‌کنند که به افزایش انعطاف‌پذیری و ظرفیت شناختی مغز می‌انجامد. در مقاله Frontiers اشاره شد که بازی‌ها می‌توانند باعث افزایش حجم ماده خاکستری در نواحی مرتبط با حافظه فضایی، پردازش بصری و جهت‌یابی شوند. این تغییرات ساختاری، به‌ویژه در هیپوکامپ و قشر بینایی، نشان از تأثیرات بلندمدت بازی‌ها بر عملکرد شناختی و حافظه دارند.
