داستان ستاره درخشان بیتاللحم که سه خردمند شرقی را به سوی زادگاه عیسی مسیح هدایت کرد، قرنهاست که ذهن ستارهشناسان را به خود مشغول کرده است. فرضیههای بسیاری از همنشینی سیارهها گرفته تا انفجارهای ستارهای مطرح شده، اما هیچکد برنامهام نتوانستهاند تمام جزئیات این روایت باستانی را توضیح دهند. حالا، یک فرضیه جدید و جسورانه، روایتی کاملاً متفاوت را پیش روی ما میگذارد: آن جرم درخشان، یک دنبالهدار بوده است.
ایدهی تازه توسط مارک متنی، دانشمند سیارهشناس ناسا، در پژوهشی مستقل مطرح شده است. او برای یافتن پاسخ، به سراغ سرنخهایی در اسناد باستانی چین رفت؛ جایی که از ظهور یک دنبالهدار در سال پنج پیش از میلاد سخن به میان آمده است.
متنی توضیح میدهد که در دوران دانشجویی، در یک مرکز آسماننما کار میکرده است. در آنجا نشان دادنی دربارهی ستاره بیتاللحم اجرا میشد که در آسمان جنوب شرقی طلوع میکرد و سپس به نظر میرسید که درست در بالای سر ثابت ایستاده است. نشان دادن نتیجهگیری میکرد که چون، با در نظر گرفتن چرخش زمین که موجب طلوع اجرام از شرق و غروب آنها در غرب میشود، هیچ جرم نجومی شناختهشدهای ناتوان است چنین رفتاری داشته باشد.
متنی میگوید: «یادم میآید آنجا نشسته بودم و با خودم میگفتم من یکی را میشناسم که میتواند این کار را بکند.» او گمان برد که یک دنبالهدار با مدار بلند که از ابر مرموز اورت (منطقهای بسیار دورتر از سیارات منظومه شمسی ما) میآید، میتواند راهگشا باشد.
بررسی کردنها نشان داد که اگر چنین دنبالهداری از فاصلهای بسیار نزدیک به زمین، یعنی تقریباً به اندازهی فاصلهی میان ماه تا زمین، عبور کند، میتواند ظاهر عجیبی به وجود آورد: یک جرم ستارهمانند که در آسمان روز روشن طلوع کرده و سپس برای چند ساعت در مکان خود ثابت میماند. متنی در توضیح این پدیده میگوید:
یک دنبالهدار تنها در صورتی میتواند ثابت به نظر بیاید که مسیر حرکتش مستقیماً به سوی زمین باشد، یا به بیان علمیتر، تقریباً در مسیر برخورد قرار داشته باشد. این رفتار دقیقاً همان چیزی است که اخترشناسان از جرمی انتظار دارند که قرار است با یک زاویه دید مشخص از فاصلهی فوقالعاده نزدیکی نسبت به سیاره ما عبور کند.
– مارک متنی
متنی برای اثبات این ایده، به سراغ سوابق چینی رفت که از پدیدارشدن «ستارهای جارویی» در بهار سال ۵ پیش از میلاد خبر میدادند. اصطلاح ستاره جارویی اغلب برای اشاره به دنبالهدارها استفاده میشد که به دم متحرک و پویای آنها اشاره دارد. این ریپورتها برای دههها مورد توجه پژوهشگران ستاره بیتاللحم بودهاند.
اما یک نکته در سوابق چینی هست که معمای ستاره را پیچیدهتر میکند: در ریپورتها آمده است که ستاره عجیب به مدت ۷۰ روز در یک صورت فلکی باقی مانده است. این مدت زمان برای یک دنبالهدار بسیار طولانی است و همین امر موجب شده بود تا برخی ستارهشناسان تصور کنند این جرم در واقع یک نواختر درخشان با ظاهری پرتومانند بوده است. بااینحال، متنی عقیده دارد که این توصیف دقیقاً از نظریهی دنبالهدار در مسیر برخورد او کمک میکند.
«ستاره عجیب به مدت ۷۰ روز در یک صورت فلکی باقی مانده است»
البته، همهی دانشمندان نسبت به این فرضیه خوشبین نیستند. رالف نویهاوزر، اخترفیزیکد برنامهان از دانشگاه فریدریش شیلر ینا در آلمان که در زمینه نجوم تاریخی نیز مطالعه میکند، میگوید سوابق چینی ممکن است گمراهکننده باشند. او میافزاید: «هر چه سوابق قدیمیتر باشند، عموماً اطلاعات کمتری از آنها باقی مانده است.» برخی دیگر دانشمندان نیز تلاش برای یافتن توضیح را اساساً گمراهکننده میدانند.
متنی محدودیتهای سوابق را میپذیرد و تأکید میکند که ترجیح میداد منابع بیشتری برای تایید نظریهاش داشته باشد. او توضیح میدهد که هدف اصلیاش شناسایی قطعی ستاره بیتاللحم نیست، بلکه پیشنهاد یک جرم نجومی کاملاً معتبر است که میتواند با رفتار توصیفشدهی آن مطابقت داشته باشد.
در نهایت، فردریک والتر، ستارهشناس در دانشگاه استونی بروک، میگوید: «مطمئنم که نظریهی تازه حرف آخر را دربارهی ستاره بیتاللحم نخواهد زد، اما به نظر میرسد سهمی شایسته و ارزشمند در حوزهی نجوم قانونی باشد.»
پژوهش در نشریهی انجمن نجوم بریتانیا منتشر شده است.
