پیشرفت‌های شگرف در حوزه‌ی هوش مصنوعی، نویدبخش تحولات عظیمی در زیست‌شناسی و پزشکی است؛ از طراحی داروهای بهتر گرفته تا ساخت واکسن‌های نوین. اما این توانایی، روی دیگری نیز دارد: نگرانی از اینکه هوش مصنوعی برای ساخت سلاح‌های بیولوژیکی به کار گرفته شود که سیستم‌های نظارتی فعلی قادر به شناسایی آن‌ها نباشند. اما چقدر باید نگران این آینده‌ی تاریک باشیم؟
به‌ریپورت نیوساینتیست، تیمی از پژوهشگران به سرپرستی اریک هورویتز، مدیر ارشد علمی مایکروسافت، در مطالعه‌ای جدید به بررسی کردن این پرسش خریده‌اند. هورویتز می‌گوید: «پیشرفت‌های هوش مصنوعی، موتور پیش‌برنده‌ی تحولات تازه در زیست‌شناسی و پزشکی است. اما قدرت جدید، نیازمند مسئولیت و هوشیاری تازه‌ای هم هست.»
گروه هورویتز در مطالعه بررسی کردن کرده‌اند که آیا هوش مصنوعی می‌تواند پروتئین‌هایی طراحی کند که عملکردی مشابه پروتئین‌های خطرناک شناخته‌شده داشته باشند، اما در ساختارشان تفاوت‌هایی باشد که سیستم‌های ایمنی زیستی نتوانند شناسایی کنند؟ جزئیات مربوط به پروتئین‌های بازطراحی‌شده در مطالعه منتشر نشد، اما به‌احتمال زیاد شامل سمومی مانند رایسین (که در ترور سال ۱۹۷۸ استفاده شد) و بوتولینوم (سم عصبی فوق‌العاده قوی که ورژن‌ی رقیق‌شده‌اش با نام بوتاکس شناخته می‌شود) است.
نکته‌ی کلیدی در پژوهش هورویتز این است که هوش مصنوعی به‌صورت نظری می‌تواند ورژن‌ای از یک پروتئین طراحی کند که توالی آمینواسیدی متفاوتی دارد، اما عملکرد زیستی یکسانی نشان می‌دهد. تیم پژوهش این روش را روی ۷۲ پروتئین بالقوه خطرناک آزمایش کردند و دریافتند که غربالگری‌های فعلی در بسیاری از موارد قادر به شناسایی ورژن‌های جایگزین نیستند.
بااین‌حال، یافته‌ها به‌اندازه‌ای که به نظر می‌رسد، نگران‌کننده نبود. نخست، تیم پژوهش به‌دلایل آشکار هیچ‌یک از پروتئین‌های بازطراحی‌شده را تولید نکردند. دوم، در مطالعه‌ای جداگانه که روی پروتئین‌های بی‌خطر انجام شد، بیشتر ورژن‌های بازطراحی‌شده اساساً عملکرد چشمگیری نداشتند.
علاوه‌براین، حملات زیست‌تروریستی واقعی در تاریخ بسیار نادر بوده‌اند و به‌نظر نمی‌رسد که این مسئله ناشی از ضعف در سیستم‌های غربالگری باشد. در واقع، روش‌های ساده‌تری برای ساخت مواد خطرناک هست. برای مثال، رایسین به‌راحتی از گیاه کرچک که در بسیاری از باغ‌ها یافت می‌شود، قابل استخراج است. بنابراین، پژوهش بیشتر شبیه هشدار درباره‌ی سرقت بانکی با نقشه‌ای پیچیده و سینمایی است، در حالی که گاوصندوق باز رها شده است.
واقعیت تاریخی نشان می‌دهد که هیچ گروه تروریستی (به‌جز دولت‌ها) تاکنون نتوانسته کسی را با سلاح‌های زیستی مبتنی بر پروتئین بکشد. فرقه‌ی آئوم شینریکیو در ژاپن، تلاش کرد با بوتولینوم حمله کند، اما تنها در استفاده از عوامل شیمیایی موفق شد. حتی نامه‌های حاوی رایسین که به کاخ سفید فرستاده شدند نیز قربانی نگرفتند. از منظر تلفات، سلاح‌های گرم و مواد منفجره همچنان بسیار مرگ‌بارتر از سموم زیستی‌اند.
اما، نباید خطر را کاملاً نادیده گرفت. پژوهش هورویتز تنها درباره‌ی پروتئین‌ها بود، در حالی که تهدید اصلی از سوی ویروس‌هاست و هوش مصنوعی هم‌اکنون برای بازطراحی ویروس‌ها استفاده می‌شود. ماه گذشته، گروهی در دانشگاه استنفورد ویروسی را بازطراحی کردند که باکتری اشرشیا کلی را آلوده می‌کند. نتیجه چندان چشمگیر نبود: از میان ۳۰۲ ویروس طراحی‌شده با هوش مصنوعی، فقط ۱۶ مورد توانستند باکتری را آلوده کنند. اما این تازه آغاز مسیر است.
جیمز دیگنز از شرکت توییست بایوساینس که یکی از اعضای تیم هورویتز است، توضیح می‌دهد شناسایی دی‌ان‌ای ویروس‌های خطرناک نسبت به شناسایی پروتئین‌ها آسان‌تر است. او می‌گوید: «هرچه داده‌های بیشتری در دسترس باشد، غربالگری بهتر انجام می‌شود؛ در مقیاس ژنوم، اطلاعات بسیار دقیق‌تر است.»
شواهد تاریخی نشان می‌دهد که ویروس‌های طبیعی تهدیدی به‌مراتب بزرگ‌تر از زیست‌تروریسم‌اند. برخلاف ادعاهای دولت فعلی آمریکا، داده‌های علمی نشان می‌دهد ویروس SARS-CoV-2 نه در اثر نشت آزمایشگاهی، بلکه احتمالاً زمانی پدید آمد که ویروس خفاش به حیوانات وحشی و سپس به انسان در بازار حیوانات منتقل شد.
درواقع، حتی بدون کمک هوش مصنوعی، یک فرد مخرب می‌تواند با انتشار ویروسی شناخته‌شده مانند آبله، فاجعه‌ای گسترده به بار آورد. با این همه خلأ و ضعف در نظام‌های کنترل سلاح‌های زیستی، نیازی به استفاده از ترفندهای پیچیده‌ی هوش مصنوعی نیست.
در مجموع، احتمال رهاشدن یک ویروس طراحی‌شده با هوش مصنوعی در آینده‌ی نزدیک تقریباً صفر است، اما این خطر با پیشرفت فناوری‌های زیستی و محاسباتی افزایش خواهد یافت. تجربه‌ی دنیاگیری کووید ۱۹ به‌وضوح نشان داد که حتی ویروسی نه‌چندان مرگ‌بار نیز می‌تواند جهان را فلج کند و همین واقعیت کافی است تا نگرانی‌ها درباره‌ی آینده افزایش یابد.
مطالعه در مجله ساینس منتشر شده است.
