صنعت فناوری اطلاعات ایران که در یک دهه اخیر با زخم‌های عمیق تحریم‌ها دست و پنجه نرم کرده، اکنون در آستانه ضربه‌ای قرار دارد که ممکن است نفس‌های آن را به شماره بیندازد. فعال‌شدن مکانیسم ماشه و احتمال اسنپ‌بک، همچون شلیکی مستقیم به قلب بی‌جان این صنعت، می‌تواند آخرین امید به بقا و رقابت در عرصه دیجیتال را نیز از میان بردارد. این در حالی است که کشورهای منطقه با شتابی زیاد به سمت فناوری‌های هوش مصنوعی و اینترنت اشیا حرکت می‌کنند. با تهدید برگشت ابرتحریم‌ها، کارشناسان از سناریوی تاریکی هشدار می‌دهند که می‌تواند شکاف فناوری کشور با رقبا را تا حد غیرقابل جبران عمیق کند.
اقتصاد ایران در دهه‌های اخیر بارها با تاثیر از تحریم‌ها روزهای دشواری را تجربه کرده و در این میان صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) نیز از نوتیفیکیشندهای این محدودیت‌ها بی‌نصیب نمانده است. نیز در حالی که تا کنون آمریکا بارها تاکید کرده است که بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران از شمول تحریم‌ها مستثنی است، داده‌های میدانی بیانگر شرایط دیگری هستند. تحریم‌های مالی و بانکی و محدودیت‌های ناشی از محافظه‌کاری شرکت‌های بین‌المللی و فشارهای سیاسی مسیر اجازه دسترسی ایران به تجهیزات، فناوری‌های نوین و خدمات فنی و مهندسی را با مانع جدی روبه‌رو کرده و آینده صنعت آی‌سی‌تی را خیلی تحت تاثیر قرار داده است.
در این میان کارشناسان معتقدند حتی اگر به ظاهر بخش آی‌سی‌تی از تحریم‌ها مستثنی اعلام شود محدودیت‌های بانکی و مالی عملا امکان تراکنش و خرید تجهیزات را سلب می‌کند.
تحریم‌ها نیز مانع جدی در انتقال دانش فنی، لایسنس نرم‌افزارهای اصلی، تجهیزات سخت‌افزاری پیشرفته و به‌روزرسانی‌های ایمنیی ایجاد کرده‌اند. به همین دلیل شرکت‌های ایرانی اغلب مجبورند از فناوری‌های قدیمی‌تر یا جایگزین‌های بومی استفاده کنند که با استانداردهای جهانی فاصله دارد. حتی شرکت‌هایی که مشمول مستقیم تحریم نیستند به دلیل نگرانی از تبعات حقوقی و مالی همکاری با ایران را محدود یا متوقف کرده‌اند.
این شرایط در حالی است که کشورهای منطقه با شتاب در حال توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، ۵G، اینترنت اشیا و فیبر نوری هستند، اما فاصله ایران به دلیل محدودیت‌های تحریمی با رقبا هر روز بیشتر می‌شود؛ شکافی که می‌تواند در بلندمدت به کاهش قدرت رقابتی ایران در اقتصاد دیجیتال منجر شود.
با این حال آنچه چشم‌انداز صنعت آی‌سی‌تی در ایران را بیش از پیش تهدید می‌کند موضوعی است که اکنون تیتر یک اکثر رسانه‌ها را به خود اختصاص داده است؛ فعال شدن مکانیسم ماشه. اسنپ‌ببک نه تنها می‌تواند تحریم‌های شورای ایمنی را بازگرداند بلکه محدودیت‌های مالی و بانکی را نیز تشدید کند. در چنین شرایطی همکاری شرکت‌های بین‌المللی با ایران بیش از گذشته با ریسک همراه خواهد شد و مسیر اجازه دسترسی به فناوری‌های نوین و روز دنیا دشوارتر از همیشه می‌شود.
نوتیفیکیشند چندین سال تحریم
«آرش کریم بیگی»، مدیرعامل شاتل موبایل، در خصوص تاثیر تحریم‌ها بر صنعت آی‌سی‌تی ایران در گفتگو با دیجیاتو گفت:
«ایالات متحده همواره ادعا می‌کند که صنعت مخابرات از شمول تحریم‌ها مستثناست، اما در عمل این ادعا با واقعیت فاصله زیادی دارد. نخست اینکه تحریم‌های مالی همچنان برقرارند و همین مسئله تبادلات مالی، تراکنش‌های بانکی و نقل و انتقال پول را با مانع جدی روبه‌رو کرده است. پس فرآیند خرید تجهیزات، دریافت خدمات مشاوره‌ای و تامین راهکارهای نوین و های‌تک در حوزه مخابرات برای ایران با اخلال اساسی مواجه بوده است.»
به گفته وی، بسیاری از کشورها و شرکت‌های بین‌المللی اگر مشمول مستقیم تحریم‌ها نباشند هم به دلیل ملاحظات و محافظه‌کاری‌های سیاسی و اقتصادی از همکاری گسترده با اپراتورهای ایرانی خودداری کرده‌اند. این شرایط موجب شده تعاملات فنی و تجاری ایران در حوزه مخابرات با کندی و محدودیت جدی پیش برود.
کریم‌بیگی معتقد است که نوتیفیکیشند این وضعیت برای اپراتورهای ایرانی دو وجه عمده داشته است. نخست کندی در فرآیند خرید تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته از تامین کنندگان معتبر جهانی. دوم افزایش چشمگیر هزینه‌های آشکار و پنهان مربوط به تأمین تجهیزات، لایسنس‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و خدمات فنی و مهندسی. به همین دلیل هزینه نهایی برای اپراتورهای ایرانی به‌مراتب بالاتر از اپراتورهای خارجی است که بدون چنین محدودیت‌هایی از همان وندورها خرید می‌کنند.
مدیرعامل شاتل موبایل بیان کرد که در این شرایط فعال شدن مکانیسم ماشه می‌تواند تاثیرات مضاعفی برجای بگذارد. او توضیح داد: «این اقدام نه‌تنها محدودیت‌های مالی و بانکی را تشدید می‌کند، بلکه فضای تعاملات بین‌المللی شرکت‌های ایرانی با شرکای خارجی را نیز بیش از پیش تحت تاثیر قرار می‌دهد. پس اجازه دسترسی به فناوری‌های نوین و روز دنیا با چالش‌های جدی‌تری روبه‌رو خواهد شد و چشم‌انداز توسعه صنعت مخابرات در کشور بیش از قبل تهدید می‌کند.»
خداحافظی برندهای خارجی از ایران
«علی کیایی‌فر»،کارشناس ایمنی شبکه، نیز معتقد است که با وجود تحریم ها اکنون تنها برخی از برندهای خارجی به‌ویژه چینی‌ها و روس‌ها در بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران فعالیت می‌کنند و فعال شدن مکانیسم ماشه ریسک حضور این برندها را افزایش می دهد و احتمالا شاهد خداحافظی آنها از ایران خواهیم بود.
او توضیح داد که کالاها برندهای مطرح مثل Cisco و HPE هم اگرچه تا کنون غیرمستقیم وارد بازار ایران می‌شد، اما احتمالا این مسیرهای غیرمستقیم واردات تجهیزات هم دچار چالش خواهند شد:
«در حوزه هوش مصنوعی هم اگرچه هم اکنون محدودیت‌های صادرات GPU به ایران هست اما فعال شدن مکانیسم ماشه باعث می‌شود حتی کشورهای غیرغربی که بخشی از تجهیزات را تأمین می‌کردند، با فشار بیشتری روبه‌رو شوند و این به معنای کاهش ظرفیت Training مدل‌های یادگیری عمیق، محدود شدن پروژه‌های داده‌کاوی ملی و عقب‌افتادگی در رقابت جهانی هوش مصنوعی است.»
به باور وی در این شرایط ناگزیر می‌شویم به سخت‌افزارهای نسل قدیم یا راه حل‌های Open Source توزیع شده با عملکرد پایین‌تر بسنده کنیم. نیز همه این موارد در کنار هم باعث کاهش ظرفیت، افزایش ریسک و افزایش قیمت خدمات ICT در کشور خواهد شد و قطعا موج جدیدی از مهاجریت نیروهای متخصص و جوان کشور را رقم خواهد زد.
این کارشناس ایمنی سایبری نیز در خصوص تاثیر تحریم‌ها در دهه‌های اخیر در گفتگو با دجیاتو توضیح داد: «تحریم‌ها طی دو دهه اخیر خسارت‌های سنگینی بر صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) ایران وارد کرده‌اند؛ هم در حوزه تأمین سخت‌افزار و زیرساخت و هم در زمینه اجازه دسترسی به خدمات ابری، اقتصاد دیجیتال، لایسنس‌ها و نیز کمک و گارانتی کالاها. در سالهای اخیر هم در تامین GPU برای ایجاد ظرفیتهای پردازشی برای هوش مصنوعی آسیب زیادی دیده‌ایم و این آسیب باعث عقب ماندگی ما در فناوری های روز در مقایسه با سایر کشورها شده است. به ویژه در دوره‌ای که کشورهای منطقه با شتاب زیاد در حال حرکت به سمت فناوری‌های روز مثل هوش مصنوعی هستند جبران این عقب افتادن‌ها در آینده بسیار سخت است.»
