دو پژوهشگر آمریکایی سرانجام از راز متون باستانی مایاها پرده برداشتند و نشان دادند این تمدن پیشرفته چگونه برای قرنها، خورشیدگرفتگی را دقیقی خیرهکننده پیشبینی میکرد. کلید این معما که در کتابی معروف به «کد برنامهکس درسدن» پنهان بود، روشی هوشمندانه که به آنها امکان میداد زمان رخدادهای مهم آسمانی و زمینی را دقیقی چشمگیر تعیین کنند.
متأسفانه بخش بزرگی از این دانش شگفتانگیز و متونی که رازهایش را در خود داشتند، در دوران تفتیش عقاید اسپانیا نابود شد و تنها تکههایی پراکنده از آن باقی ماند. اما بالاخره پژوهشگران با کنار هم گذاشتن آن بقایا، روشهای پیشرفتهی مایاها در پیشبینی پدیدههای آسمانی را بازسازی کردند.
کد برنامهکس درسدن، که قدمتش به حدود قرنهای یازدهم یا دوازدهم میلادی بازمیگردد، یکی از تنها چهار ورژنی بازمانده از کتابهای تصویری مایایی است که از دوران استعمار اروپا جان سالم به در بردهاند. این کتاب از پوست درخت ساخته شده و در قالبی شبیه آکاردئون با ۷۸ صفحه نگارش یافته است؛ صفحاتی که با دست نوشته و با رنگبندیهای درخشان تزیین شدهاند. این کتاب شامل دانش اخترشناسی، طالعبینی، فصول و پزشکی است.
مایاها رویدادهای آسمانی را با سرنوشت خدایان و چرخههای کیهانی مرتبط میدانستند
تمدنهای بومی مکزیک و گواتمالا هزاران سال پیش از لاگین اروپاییها، تقویمهای پیچیدهای داشتند. پیشبینی خورشیدگرفتگی برای مایاها اهمیتی حیاتی داشت، زیرا کل ساختار دینی و اجتماعی آنها طبق نظم کیهانی شکل گرفته بود و این رویدادهای آسمانی را با سرنوشت خدایان و چرخههای کیهانی مرتبط میدانستند.
برای نمونه، در هنگام خورشیدگرفتگی که خورشید پشت ماه پنهان میشد و روز به تاریکی میگرایید، اشرافزادگان مراسم خونریزی آیینی برگزار میکردند تا به خدای خورشید نیرو ببخشند و کاهنان با انجام قربانیها، تداوم نظم جهان را تضمین میکردند. کاهنان و حاکمان میدانستند در چنین زمانهایی چه باید بکنند، چه آیینهایی باید انجام دهند و چه قربانیهایی باید تقدیم کنند تا چرخههای ویرانی، زایش و نوزایی ادامه دادن یابند.
یکی از جدولهای موجود در کد برنامهکس درسدن که به قرن یازدهم یا دوازدهم میلادی تعلق دارد، به تقویمنگاران مایا موسوم به «نگهبانان روز» امکان میداد گرفتگیها را در یک بازه ۱۱٬۹۶۰ روزه (۴۰۵ ماه قمری) پیشبینی کنند. برای قرنها، دانشمندان تصور میکردند مایاها پس از پایان این چرخه، جدول را از ابتدا آغاز میکردند. اما این روش در عمل اشتباههای فزایندهای ایجاد میکرد که دقیق نجومی مایاها همخوانی نداشت.
اکنون جان جاستسون، زبانشناس در دانشگاه آلبانی و جاستین لوری، باستانشناس در دانشگاه ایالتی نیویورک، در مطالعهای تازه، راهحل این معما را ریپورت کردهاند. آنها ضمن رد فرضیهی قدیمی، میگویند: «اگر جدول بعدی بر پایهی ایستگاه نهایی جدول پیشین تنظیم شود، گرفتگیهایی پیشبینینشده رخ خواهد داد و با هر بار ریست کردن، اشتباهها بیشتر میشوند.»
در عوض، دو پژوهشگر پیشنهاد میکنند که مایاها جدول جدید را نه در انتهای چرخه، بلکه در ماه ۳۵۸ جدول فعلی آغاز میکردند. این کار باعث میشد پیشبینیها تنها با اشتباهی حدود دو ساعت و ۲۰ دقیقه انجام شود. آنها نیز دریافتند که برای جبران انحرافهای کوچکتر، مایاها گهگاه محاسبات را در ماه ۲۲۳ بازتنظیم میکردند تا دقت سیستم در بلندمدت حفظ شود.
با مقایسه این روش با دادههای مدرن، مشخص شد که چنین سیستمی به مایاها امکان میداد تمام خورشیدگرفتگیهای دیدنپذیر در قلمرو خود بین سالهای ۳۵۰ تا ۱۱۵۰ میلادی را دقیقی حیرتانگیز پیشبینی کنند.
براساس محاسبات جدید، این روش میتوانست دقت جدول را برای همیشه حفظ کند، بهطوریکه انحراف آن در یک بازه ۱۳۴ ساله کمتر از ۵۱ دقیقه باقی میماند. این کشف شگرف بار دیگر دانش عمیق و ریاضیات پیشرفته تمدن مایا را در پیوند با کیهان به نشان دادن میگذارد.
پژوهش در نشریه Science Advances منتشر شده است.
