این روزها بحث eSIM سر زبان‌ها افتاده است. با وجود این که این فناوری در ایران در آستانه عرضه سراسری قرار دارد، برای بسیاری از یوزران سوالات زیادی در خصوص eSIM، نحوه‌ی کارکرد و پیاده‌سازی آن توسط اپراتورهای داخلی مطرح است.
سوالاتی مثل این که گوشی‌های هوشمند چطور و به چه روشی بدون حضور سیم‌کارت فیزیکی به اپراتور مورد نظر شناسانده می‌شوند؟ آیا تفاوتی در خصوص خدمت‌دهی در مقایسه با سیم‌کارت‌های سنتی هست؟ آیا در خصوص تجاری‌سازی و عرضه‌ی عمومی این خدمت موانع یا محدودیت‌های خاصی بر سر راه وجود داشته یا کماکان هست؟
در جریان برگزاری رویداد الکامپ در محل غرفه‌ی ایرانسل مصاحبه‌ای در این مورد با پژمان نوروزی، مدیر سکوی نرم‌افزاری‌های دیجیتال SIM و Messaging ایرانسل، داشت که جزئیات فنی اجرای طرح eSIM توسط این اپراتور و نحوه شروع کردن آن روی گوشی‌های هوشمند را روشن می‌کند.
در خصوص این که eSIM چطور کار می‌کند، بهتر است نگاهی به پیشینه‌ی سیم‌کارت و سیر تکامل آن داشته باشیم؛ سیم‌کارت‌های معمولی در ابتدا در اندازه کارت‌های بانکی (فرم فکتور ۱) بودند و سپس به فرم فکتورهای دو، سه و چهار رسیدند که ما آن‌ها را با نام‌های مینی‌سیم، میکروسیم و نانوسیم می‌شناسیم. هر سیم‌کارت فیزیکی در واقع مانند یک میکروکامپیوتر عمل می‌کند که شامل رم، رام، واحد پردازنده و یک سیستم عامل اختصاصی است.
عکاس: محمدحسین معیدفر
ایده سیم‌کارت نهفته (eSIM) حدود سال ۲۰۱۳ توسط بنیاد GSMA مطرح شد. ایده این بود که چیپ سیم‌کارت فیزیکی (eUICC) داخل گوشی تعبیه شود و بقیه فایل‌ها، شامل سیستم‌عامل و فایل سیستم، را به‌صورت OTA و با یک Session امن اینترنتی (HTTP) روی گوشی Push (بارگذاری) شود. این همان مفهوم سیم‌کارت نهفته یا Embedded SIM است.
برای این که eSIM آماده استفاده شود، هر اپراتوری یک «حساب یوزری» دارد. این حساب یوزری مانند یک ساختار درختی از فایل‌هاست که اطلاعات مربوط به شبکه اپراتور در آن نهفته شده است. این حساب یوزری‌ها باید ابتدا در یک سرور به نام +SM-DP وارد شوند.
نکته مهم اینجاست که این حساب یوزری‌ها باید برای هر یوزر شخصی‌سازی شوند. این شخصی‌سازی شامل اضافه شدن اعدادی مانند ICCID (شناسه سیم‌کارت) و IMSI (شناسه بین‌المللی مشترک) است که طبق هر سابسکرایبر تفاوت دارد. نیز کلیدهای لازم برای احراز هویت سمت شبکه نیز به حساب یوزری اضافه می‌شوند. این کلیدهای حساس درون یک ساختار ایزوله و بسیار امن به نام HSM (ماژول ایمنی سخت‌افزاری) ثبت می‌شوند
– پژمان نوروزی، مدیر سکوی نرم‌افزاری‌های دیجیتال SIM و Messaging ایرانسل
مشترک برای فعال کردن، با اسکن یک کیو آر کد برنامه که توسط اپراتور در اختیارش قرار می‌گیرد، در واقع با لینکی، ارتباط اینترنتی با سرور +SM-DP برقرار می‌کند و درخواست حساب یوزری مختص‌به اپراتور (در اینجا ایرانسل) را با کد برنامههای مخصوص خود می‌کند، بنابراین مشترک حتماً باید وصل شدن اینترنتی داشته باشد؛ این وصل شدن می‌تواند با وای‌فای یا سیم‌کارت فعال دیگر باشد.
نوروزی تأکید کرد اطلاعاتی که دانلود می‌شود، تنها اطلاعات اشتراک است (اطلاعاتی که ثابت می‌کند شما نزد اپراتور دارای سیم‌کارت هستید) و اطلاعات شخصی و هویتی شما به هیچ عنوان داخل آن حساب یوزری تنظیم کردن‌شده و سرور قرار نمی‌گیرد.
مادامی‌که حساب یوزری روی چیپ eUICC گوشی دانلود شد، گوشی با BTSهای مخابراتی احراز هویت شده و کلیه خدماتی که روی سیم‌کارت فیزیکی قابل استفاده بودند، دردسترس گوشی مشترک قرار می‌گیرند. بنابراین این‌روش تفاوتی از نظر خدمت‌دهی با شیوه‌ی سنتی وجود نداشته و می‌توان از تمامی خدمات تماس، نوتیفیکیشنک، اینترنت همراه، VoLTE و سایر موارد ارائه‌شده از سوی اپراتور بهره‌مند شد.
یکی از ابهامات رایج این است که آیا eSIM باعث می‌شود گوشی فقط با اپراتور مشخصی کار کند؟ یا این‌که لازم بوده در مورد مشابهی مانند فعال کردن ۵G در ایران روی برخی‌از گوشی‌ها مکاتبه و تعاملی با سازندگان گوشی‌های هوشمند جهت کسب لایسنس یا اعمال تنظیم کردن خاصی روی سیستم‌عامل گوشی‌های هوشمند صورت گیرد؟
نوروزی اشاره کرد که محدودیت خاصی از این نظر وجود نداشته است. صرفا برخی اپراتورها در کشورهای غربی گوشی‌ها را برای خودشان باند (قفل) می‌کنند تا مشترک نتواند از خدمات اپراتور دیگری روی گوشی استفاده کند. اما در ایرانسل، بایدی وجود ندارد.
آنچه در اینجا اهمیت دارد، گواهینامه‌های ایمنیی (Certificate) است که اپراتور باید از نهاد GSMA کسب کند. درواقع گوشی شما موقع دریافت حساب یوزری، این گواهینامه‌ها را چک می‌کند تا مطمئن شود حساب یوزری توسط یک مرجع معتبر تایید شده است. این کار تضمین می‌کند که یوزر در حال دانلود یک حساب یوزری رسمی ایرانسل است و نه یک حساب یوزری دست‌کاری شده با امضای ناشناس و متفرقه.
نوروزی در پاسخ به این سؤال که چرا با وجود سابقه آزمایش eSIM در سال ۱۳۹۹، عملیاتی شدن این فناوری به تأخیر افتاد، تأکید کرد که تصمیم‌گیری صرفاً متأثر از محدودیت‌هایی مانند تحریم و اخذ مجوزها نبود، بلکه عوامل دیگری نیز در آن نقش داشتند که مهم‌ترین آن‌ها آمادگی بازار و ضریب نفوذ دستگاه‌های کمک‌کننده بود.
پنج یا شش سال پیش، تعداد گوشی‌های موبایلی که در بازار از فناوری eSIM کمک می‌کردند، اصلاً قابل ملاحظه نبود و این فناوری برای عموم مردم شناخته‌شده نبود. در آن زمان حتی بحث استفاده از دیوایس‌های اینترنت اشیاء (IoT) که برخی از آن‌ها می‌توانستند از eSIM کمک کنند، هنوز گسترده نشده بود
– پژمان نوروزی، مدیر سکوی نرم‌افزاری‌های دیجیتال SIM و Messaging ایرانسل
نوروزی تأکید کرد که در چنین مواردی، اپراتور باید بازار را دقیق رصد کند؛ نه باید بیش‌از اندازه به‌آن بها داده و نه از بازار عقب بماند.
اما این وضعیت با یک تغییر مهم در سیاست جهانی و نیز افزایش نفوذ دستگاه‌های سازگار، دگرگون شد. نوروزی توضیح داد که درحالی‌که قبلاً بسیاری از ساعت‌های هوشمند، تبلت‌ها و گوشی‌های مختلف در ورژن‌های محدود از eSIM کمک می‌کردند، اما نقطه عطف زمانی رقم خورد که شرکت اپل اعلام کرد آیفون ایر در تمامی کشورها صرفا از eSIM کمک خواهد کرد.
این تصمیم یک زنگ خطر و تلنگری برای اپراتورهای سراسر جهان بود. چون اپل شرکتی تاثیرگذار و تعیین‌کننده ترندهای فناوری به‌حساب می‌آید، احتمالا بسیاری از کمپانی‌های دیگر از این اقدام اپل دنباله‌روی خواهند کرد. بنابراین انتظار می‌رود طی چند سال آینده تمامی گوشی‌ها به‌سمت پاک کردن خشاب سیم‌کارت فیزیکی پیش روند.
چون، با در نظر گرفتن تعداد زیاد طرفداران آیفون در کشور، اگر اپراتوری از eSIM کمک نکند، مشترکین خود را از دست خواهد داد.
– پژمان نوروزی، مدیر سکوی نرم‌افزاری‌های دیجیتال SIM و Messaging ایرانسل
افزون‌براین، این اقدام اپل به‌نوعی با افزایش آمادگی داخلی بازار همزمان شد؛ طبق برآوردی که ایرانسل حدود یک ماه پیش انجام داده است، حدود ۵ میلیون گوشی موبایل درون شبکه ایرانسل هست که از eSIM کمک می‌کنند. این عدد قابل ملاحظه است و نشان می‌دهد که بازار آماده پذیرش این تغییر شده و حالا زمان مناسب برای عرضه تجاری فرا رسیده است.
این دو عامل باعث شد که ایرانسل پس از رونمایی آیفون ۱۷، شتاب کار خود را خیلی بیشتر کند و از آن‌جایی‌که اولین اپراتوری بود که مجوز رسمی تجاری‌سازی eSIM را کسب و آزمایش اثبات مفهوم (PoC) آن‌را با حضور وزیر ارتباطات انجام دهد، برای رونمایی از این فناوری در نشان دادنگاه الکامپ، شبانه‌روز تلاش کند تا این خدمت زودتر به دست مشترکان برسد.
ما داشتیم روی این پروژه کار می‌کردیم، با این‌حال پس از رونمایی آیفون ۱۷ شتاب بیشتری گرفتیم و شبانه‌روز مشغول بودیم تا بتوانیم رونمایی از eSIM را در نشان دادنگاه الکامپ داشته باشیم.
– پژمان نوروزی، مدیر سکوی نرم‌افزاری‌های دیجیتال SIM و Messaging ایرانسل
خدمت eSIM ایرانسل درحال‌حاضر مراحل آزمایش‌های کنترل کیفیت، آزمایش‌های نفوذ ایمنیی و نهایی‌سازی لایف سایکل (مسیر کامل استفاده یوزر) را طی می‌کند و پس‌از پشت‌سر گذاشتن این آزمایش‌ها، آماده‌ی بهره‌برداری عمومی در آینده‌ای نزدیک است. این اقدام ایرانسل کاملاً هم‌راستا با روند جهانی است؛ طبق ریپورت GSMA، تا جولای ۲۰۲۴، تعداد ۴۴۱ اپراتور به سمت کمک از eSIM رفته‌اند و پیش‌بینی می‌شود این میزان تا پایان سال جاری میلادی به ۹۸٪ برسد
